Het Zen van Design
Zen is in de Oosterse filosofie synoniem voor rust, balans. Maar ook voor eenvoud en compleetheid. In meditatie, maar ook in actie kun je altijd zen zoeken. Hoe is zen van toepassing op het proces van design? We verkennen het hier.
Symboliek van Zen
Nu ben ik geen hardcore Zenkenner. Maar degenen die mij kennen, weten dat ik al sinds mijn tiende bezig ben met vechtkunst (Japans, Chinees en Koreaans, voornamelijk). Dus in die hoedanigheid ben ik altijd gefascineerd geweest door het concept van Zen. De natuurlijke staat van zijn, concentratie. In zijn meest elementaire vorm zou het qua design teruggebracht kunnen worden naar de begrippen elegantie en eenvoud. Twee begrippen die makkelijk klinken, maar oh zo moeilijk te realiseren zijn.
Hét symbool van Zen (Ensō genaamd) is een perfecte uiting van alle hiervoorgenoemde begrippen: rust, balans, eenvoud, compleetheid en elegantie. Het is namelijk ‘simpelweg’ een cirkel. Met een computer een fluitje van een cent, maar probeer eens uit de hand een volmaakte cirkel te tekenen in 1 of 2 handbewegingen. Leg er daarna een computergetekende cirkel overheen en je zult begrijpen wat ik bedoel.
Zen als weg naar meesterschap
OK, Zen is dus een staat die moeilijk te bereiken is. Dit vergt oefening, ervaring, begeleiding en geduld. In zoverre is er ook absoluut een parallel met design. Maar kun je Zen eigelijk ook langdurig behouden? Ik denk van niet. Er is een analogie met de samurai (feodaal Japanse krijgerklasse). Naast krijgers, waren veel samurai ook bedreven schilders, kalligrafen, dichters, muzikanten of anderszins kunstenaars. Ik heb de wreedheid van een slagveld altijd een bijzondere tegenstelling gevonden tot de fijne kunsten en filosofie. Een samurai kon zijn hele leven wijden aan het vinden van de perfecte kersenbloesem, of sakura. Zelfs in de wetenschap dat hij hem nooit zou vinden. Immers, een bloesem is vergankelijk en zodra je de mooiste hebt, zal hij verbleken ten opzichte van een nieuwe. En nog een nieuwe…
In mijn ervaring is het ook zo bij design. Elke keer streeft een ontwerper ernaar zijn of haar beste werk te maken. Soms lukt dat, maar dat is ook weer tijdelijk en vergankelijk. Na het voltooien van een ontwerp, is hij/zij weer gegroeid en hebben ze weer ideeën over hoe het beter zou kunnen. Soms niet direct, maar enige tijd later. Natuurlijk, tijden veranderen. Maar je verandert zelf ook continu. En dat kritische… dat telkens denken van ‘nog niet… nog niet’. Het blijven ontwikkelen. Dat is de weg naar meesterschap. Saillant is dat ook de grootste meesters vaak niet de meesterschap zelf zo ervaren, maar dat die aan hen wordt toegedicht door mensen om ze heen. En zo moet het ook zijn, vind ik.
Toegepast design
In vrije kunst en grafisch design als kunstvorm is een kunstenaar/ontwerper alleen geremd door de eigen beperking. In een zakelijke omgeving (waarin de kunstvorm van design niet zelden wordt ‘teruggebracht’ tot ambacht) houdt de zoektocht ergens op. Je kunt als ontwerper niet eeuwig blijven zoeken naar het perfecte ontwerp, want je hebt immers ook deadlines, budget, huisstijl, doelstelling en andere voorwaardelijkheden. Dus neem je genoegen met het best haalbare binnen de kaders. En dat doet ook een groot beroep op je creativiteit. In veel gevallen geldt in toegepast design de formule ‘klaar > perfect’. Maar als je de luxe hebt, probeer dan de tijd die je hebt voor een ontwerp wat ruimer te budgetteren. Het is het waard, ook voor de opdrachtgever en diens doelgroep. Zelfs iemand die er geen ‘verstand van heeft’, zal de kwaliteit en aandacht herkennen in een ontwerp dat niet gehaast is. Finesse zit in details. Is er misschien net tijd genoeg om even Zen te worden 🙂